Novosadskim sokacima – četvrti put

Neki dan sam sebi u zadatak dao da ponovo prokrstarim nekim novosadskim ulicama i podsetim neke naše sugrađane, koji ne znaju mnogo o tome kako su neke ulice u našem gradu dobile ime.

Prva destinacija mi je bila ulica Geri Karolja, na Telepu, gde se nalazi “Pravni fakultet za Privredu i Pravosuđe Univerziteta Privredna akademija” gde sam imao nekih privatnih poslova. U nju se ulazi iz ulice Polgar Andraša, druga desno, do Subotičke ulice.

(Pripadnici prvog mađarskog bataljona XIII Vojvođanske brigade)

Inače, Geri Karolj je bio borac NOR-a, bio je prvi politički komesar prvog mađarskog bataljona Trinaeste Vojvođanske Brigade, osnovanog avgusta 1943. isključivo od boraca mađarske nacionalnosti. Poginuo je u borbama u Slavoniji 1944. godine.

Sa Telepa sam krenuo na Liman, u ulicu Dragiše Brašovana, na kafu kod jednog mog dobrog prijatelja, rodom iz Čuruga (niko nije savršen 🙂 ). Išao sam ulicom Narodnog Fronta skoro do kraja, skrenuo prema Mostu Slobode i neposredno pre mosta kroz jedan prolaz skrenuo u ulicu. Bukvalno jednu zgradu pre tog prolaza, nalazi se odeljak novosadskog SUP-a u kojem ste morali biti bar jednom, kad ste vadili ličnu kartu ili pasoš.

Mnogi ne znaju da je Dragiša Brašovan bio poznati i priznati arhitekta, koji je između ostalih, projektovao Dunavsku Banovinu (Izvršno veće Vojvodine), Radnički dom i zgradu Pošte. Van Novog Sada poznate građevine su mu zgrada Jugoslovenskog Ratnog Vazduhoplovstva u Zemunu , Beogradskog Grafičkog Zavoda, Trgovinske komore i hotela “Metropol” u Beogradu. Rođen je 1887. godine u Vršcu a preminuo je u Beogradu 1965. godine. Bio je dopisni član SANU i član Britanskog Kraljevskog Instituta za Arhitekturu.

Posle popijene kafe, krenuo sam u ulicu Drage Spasić, u koju sam ušao kroz Fruškogorsku ulicu, prva desno sa strane Štranda. Ulicu Drage Spasić pamtim kao sedište prvog CD kluba u Novom Sadu “World Of Music” gde sam bio i “kuvan i pečen” pa sam od dobre mušterije postao drugar sa gazdom.

Draga Spasić je bila glumica, rođena u Valjevu 1876. godine, umrla je u Beogradu 1938. Učiteljsku školu završila je u Valjevu.U Beču je završila dvogodišnji kurs solo-pevanja. Angažovana je u Narodnom pozorištu u Beogradu kao glumica i pevačica 1896. Već sledeće godine prelazi u SNP u Novom Sadu gde provodi čitavih 11 godina. 1908. godine vraća se u Beograd, u Narodno pozorište i tamo radi do 1925. godine (sa pauzom za vreme I svetskog rata). Zbog svojih levičarskih ubeđenja dobila je nadimak “Crvena Draga“. Sahranjena je na Novom groblju u Beogradu a u Novom Sadu postoji i njena bista, u Miloša Hadžića prolazu (od Uspenske crkve do Njegoševe, iza zgrade SNPa).

Izašao sam ponovo u Fruškogorsku ulicu, skrenuo u Stražilovsku i konačno na Bulevar Mihajla Pupina, pa levo u Jevrejsku i konačno u drugu desno, u Gajevu, gde sam hteo da pogledam asortiman patika u prodavnici “Đak“.

Gajeva ili ulica Ljudevita Gaja je dobila ime po književniku, političaru i vođi Ilirskog pokreta LJudevitu Gaju koji je rođen u Krapini 1809. godine a umro u Zagrebu 1872. Bio je doktor filozofije a kao sledbenik ideje Jana Kolara o slovenskoj uzajamnosti, kovao je planove za oslobođenje i ujedinjenje slovenskih naroda. Reformisao je pravopis srpsko-hrvatskog jezika .

Izašao sam u Pavla Papa, odmah skrenuo u Stevana Sremca pa u Slovačku ulicu. Iz Slovačke izašao na Žitni trg, a iz njega skrenuo levo u Dimitrija Avramovića gde sam u radionici peciva “Čarolija” kupio izvrsne pogačice sa čvarcima.

Dimitrije Avramović (Šajkaš, 1815 – Novi Sad, 1855) bio je slikar, učenik poznatog Atanasija Nikolića. Slikarstvo je studirao u Beču. Najistaknutiji je predstavnik srpskog klasicizma. Radio je portrete, kompozicije i ikone. Slikao je ikonostase i zidne slike u Sabornoj crkvi u Beogradu i u Topoli. Od portreta najuspeliji su mu oni Vuka Karadžića i Sime Milutinovića. Od 1846. kopirao je stare ikone po manastirima i sabirao građu o srpskoj umetnosti u Svetoj Gori, Solunu i Carigradu koju je objavio u dve knjige. Sahranjen je u Nikolajevskoj porti.

Iz Rotkvarije sam rešio da svratim do Riblje pijace ne bih li kupio nešto voća i zeleniša za ručak, pa sam izašao u ulicu Vojvode Bojovića, nastavio pravo kroz Miletićevu , Zmaj Jovinu i skrenuo pored Vladičanskog dvora  i Gradske biblioteke u početak Kosovske ulice. Prva desno bila je Daničićeva ulica.

Djuro Daničić (Novi Sad,1825-Zagreb,1882) pravog imena Đorđe Jovana Popović, sin novosadskog sveštenika Jovana Popovića. Prve škole učio je u Novom Sadu i Požunu, a pravne nauke u Pešti i Beču. Pod uticajem Vuka Karadžića i Frana Miklošiča počeo je da se bavi slovenskom filologijom, kojoj je kasnije, a naročito proučavanju srpskog jezika, posvetio ceo život. Daničić je jedan od najvećih radnika na području ispitivanja srpsko-hrvatskog jezika. Daničić je bio pristalica Vukovih pogleda na narodni jezik i fonetsko pismo. Inspirisan reformom ćirilice, preduzeo je reformu Gajeve latinice, koja je delimično prihvaćena. Bio je profesor Velike škole u Beogradu, bibliotekar Narodne biblioteke u Beogradu, činovnik  Uprave pošta, a 1866. otišao je u Zagreb na mesto sekretara tada osnovane Jugoslovenske Akademije. Par godina kasnije se vratio na katedru srpskog jezika u Veliku školu u Beogradu, predajući u njoj do 1877. Otišao je zatim na odmor u Zagreb da produži rad na započetom velikom Rječniku hrvatskoga ili srpskoga jezika. Na tom poslu ga je i zatekla smrt. Njegovo telo preneseno je novembra iste godine (1882) u Beograd i tu je sahranjeno na Markovom groblju.

U nastavku Daničićeve ulice nalazi se Trg Republike iz kojeg se kada se skrene levo ulazi u ulicu Dušana Vasiljeva, književnika rođenog u Kikindi, 1900. godine gde je i umro, vrlo mlad samo 24 godine kasnije. Završio je učiteljsku školu u Temišvaru a kasnije radio u Čeneju (banatskom, danas u Rumuniji) kao učitelj. Položio je viši pedagoški kurs u Zagrebu i dobio mesto nastavnika građanske škole u Kovinu.

Bio je jedan od prvih srpskih pesnika antiratne poezije. Pored pesama pisao je i pripovetke i drame. Najbolje i najpriznatije pesme su mu Plač matere Čovekove, Odbegla duša, Mladost a pesma Čovek peva posle rata je ušla u sve čitanke srpskog jezika i književnosti.

Kroz ulice Podbare, stalno idući ulevo došao sam i do jedne od najznačajnijih saobraćajnica tog dela našeg grada – Gundulićeve ulice.

Gundulićeva ulica svoje ime duguje književniku Ivanu Gunduliću, srpskom pesniku koji je ceo svoj život proveo u Dubrovniku. Rođen 1589. umro 1638.pisao je drame, pastorale, prigodne i epske pesme. Najveću popularnost stekao je svojim istorijsko-romantičnim epom Osman kojim je opevao Hoćimsku bitku 1621. godine i smrt sultana Osmana, u kojem je video predznak propasti Turske.

Već sam se umorio i reših da se vratim kući, na Klisu, pa sam izašao na Temerinski drum, prešao i Temerinski most, sa leve strane mi je ostala Najlon-pijaca, sa desne stadion Crvene Zvezde a ja sam nastavio još kilometar-dva dok nisam ušao u moju Savsku ulicu. rešio sam samo da skrenem desno u ulicu gde žive moji kumovi, Bože Kuzmanovića i odmah levo u Draginje Ružić, da u gvožđari “Kod Čekića” kupim nešto što mi je potrebno za neke sitne kućne radove.

Ulica je dobila ime po prvoj srpskoj glumici Draginji Dragoj Ružić (Vranjevo kod Novog Bečeja, sada je to jedna, spojena varoš, 1834 – Vukovar,1905). Draginja Ružić je bila član Srpskog Narodnog Pozorišta u Novom Sadu više od trideset godina. Igrala je i u Narodnom pozorištu u Beogradu i hrvatskom Narodnom Kazalištu u Zagrebu. Bila je supruga velikog glumca i reditelja Dimitrija Mite Ružića. Njoj u čast postavljena je bista u SNP. Sahranjena je na Almaškom Groblju u Novom Sadu. I tako, iz Draginje Ružić, pa levo u Stevana Vukomanovića Čike, skrenuh onda desno u Savsku i očas sam bio kući. Pomalo umoran, ali zadovoljan još jednom uspelom šetnjom novosadskim sokacima.

(Neke fotografije su preuzete sa Google Eartha, ostale iz digitalne kolekcije DOTKOM -a.)