Novi Sad podseti se da je Grad…

Ovim člankom voleo bih da upoznam, prvenstveno, ljude koji nisu iz Novog Sada sa kvartovima grada u kojem sam rođen i u kojem živim tolike godine. Ujedno bih želeo i da podsetim neke osobe koje su ili rođene u Novom Sadu, pa ih je život odveo na drugu stranu ili ljude koji su jedan period svog života proveli u, po meni. najlepšem gradu na svetu, na delove i kvartove Novog Sada.

 

Novi Sad (tekst : Đorđe Balašević)

Sokakom Zlatne grede ko mačor sumrak prede
Ljulja se nad kanalom klisanski bus
Tvrđava pušta mesec kao zmaja nad Varadinom
Aveti tera sa Trga, Miletić večito prgav

Salajka drema brale, krovovi lule pale
Liman uz Dunav teče, dobar su par
Kroz senku Bloka pristižu dečarci Detelinarci
Dok buket zvezda prelep laticom srebri Telep

Novi Sad, podseti se, da je grad kad mu se sa ulica bitange sklone
Novi Sad, još zablista ponekad kad šest raznih crkava uglas zazvone

Bio sam, kud sve nisam, više ni ne znam ‘di sam
vid’o sam sve koješta, bedu i sjaj
Varoši ima, što da grešim dušu, boljih i lepših
al’ samo jedna je, shvaćaš, varoš u koju se vraćaš!

Novi Sad, podseti se, da je grad kad mu se sa ulica bitange sklone
Novi Sad, još zablista ponekad kad šest raznih crkava uglas zazvone…

---

 

Centar iliti Stari Grad

Predeo čiju osnovu čine Trg Slobode i Zmaj-Jovina ulica. Preko Dunavske ulice, centar izlazi na Dunav, koji mu je i istočna granica. Južna granica starog centra je današnji Bulevar Mihajla Pupina (nekad Bulevar Maršala Tita), a na zapadu (pa i severu) ne ide predaleko od Trga Slobode. U centru se nalaze Magistrat i Katedrala (na samom trgu), Saborna crka i Vladičanski dvor (na drugom kraju Zmaj Jovine), Muzej Vojvodine pri kraju Dunavske, Riblja pijaca i Zmaj-Jovina gimnazija (kod Saborne crkve), Matica Srpska, Srpsko narodno pozorište i Uspenska Crkva, te Glavna pošta, Katastar, Matičar, Sinagoga.
Stari Grad je odvajkada bio centar, i bio je naseljen trgovcima i zanatlijama.

 

Novi Centar

Danas se širim centrom smatra i deo južno od Pupinovog Bulevara, sve do nekadašnje pruge (tj. Bulevar cara Lazara). Deo prema Dunavu izgrađen je od 1920-80, a nekada je bio – rit Dunava. Nosio je naziv Mali Liman.   U bivšem ritu sada su Banovina, Skupština grada, pa i Spens. Severni deo prema Glavnoj pošti postojao je i ranije i u svoje doba bio je put ka željezničkoj stanici (zato se i sad ulica od Pošte zove Željeznička).

 

Podbara

Deo grada severno od centra, koji postoji otkad i grad.
Podbara je dobila ime po bari (jednoj od mnogih koje su u prvobitno doba postojale) “ispod” koje se nalazila. Deo Podbare prema centru, zvan i Almaški kraj, naseljen je još početkom XVIII veka, ali o tome neki drugi put. Zapadna granica Podbare je Temerinska ulica, na istoku ide do Dunava, a na severu do kanala DTD. Podbarci su ranije bili poljoprivrednici I zanatlije. U današnje vreme, Podbara se polako pretvara u kvart sa zgradama umesto porodičnih kuća.
Najveća znamenitost Podbare je pravoslavna Almaška crkva, najveća crkva u gradu. Kuriozitet Podbare je i taj da nema lokalni fudbalski klub. Imali su ga do kraja pedesetih godina prošlog veka ali su ga “ukrali ” salajčani tako da FK “Slavija” više ne stanuje na Podbari.

 

Salajka

Salajka je predeo između Temerinske i Kisačke ulice, a na sever ide sve do kanala.
Ime je dobila po mađarskoj pokrajini Szala, tj. Sala, otkuda su se u Salajku, po legendi, doselili njeni prvi stanovnici. Pored tih prvih Salajčana, ima naseljenika i iz ostalih krajeva (Vlaška, Erdelj).
Iz starih priča može se saznati o velikom rivalitetu Salajčana i Podbaraca, koji traje punih 300 godina.
Kažu da su stari Salajčani bili odrešiti, ratoborni ljudi i da tamo ni žandari nisu ulazili bez pojačanja. I Salajka, kao i Podbara ima veze sa prugom, jer ona od šezdesetih prolazi kroz njihov kraj. Salajčani su se u svoje doba bunili zbog pruge,jer je upravo ona presekla staru Salajku na dva dela i zbog nje su bile raseljene mnoge porodice i srušene mnoge kuće.Na Salajci se nalaze : Hemijsko-Tehnička Škola “Pavle Savić”, Saobraćajna stanica Policije u Šajkaškoj ulici,FK “Slavija”, Rodna kuča Mileve Marić-Ajnštajn u Kisačkoj ulici broj 20…

Poznati ljudi odrasli na Salajci su : Todor Veselinović, Đorđe Balašević, Zoran Bugarski Brica, Zoran Bančić…

 

Rotkvarija

Deo od Kisačke ulice prema današnjem Bulevaru Oslobođenja, na jugu sve do Jevrejske, a na severu do željezničke stanice.
Rotkvarija je dobila ime iz sprdnje. Salajčani i Podbarci rugali su se svojim nešto kasnije doseljenim komšijama da znaju da gaje samo rotkve pa je po rotkvama kvart nazvan Rotkvarija.
Po crkvi i groblju svetog Jovana, koji su se nekada tu nalazili, kraj se zvao i Jovanovski Kraj. Ranije se Rotkvarija nije prostirala skroz do današnje Željezničke stanice (tamo je bila livada), ali je prelazila preko današnjeg Bulevara Oslobođenja i dopirala sve do Uspenskog groblja (koje se nalazi na sredini ulice Novosadskog Sajma). Južni deo ka Jevrejskoj ulici bio je poznat i kao Kalvinski kraj (po reformatskoj crkvi u ulici Pap Pavla).
Izgradnjom Bulevara Oslobođenja, veliki deo Rotkvarije je srušen, a u moderno doba zgrade se grade i u “unutrašnjosti” kvarta. Na Rotkvariji je bio i Žitni trg (danas je tu zgrada Socijalnog), a danas se nalazi i uprava policije. Na ćošku Rotkvarije – ugao Jevrejske i Bulevara Oslobođenja – je čuvena Futoška pijaca.

 

Banatić

Danas ga zovu “Blok” – omeđuju ga četiri bulevara – Banatić je ime dobio po Banatskoj ulici, koja se nekada nalazila negde kod današnje željezničke stanice, i u stara vremena bio je praktično dalji kraj Rotkvarije.
U svoje doba, bio je kvart ratara, ali već skoro 50 godina, tamo gotovo da nema kuća,nešto malo u ulici Jovana Hranilovića I Bačkoj ulici. Poznat je I po rok festivalu nazvanom “Blokstok” koji organizuju sami meštani Banatića svake godine krajem maja meseca.
Nova željeznička stanica praktično se nalazi na tromeđi Rotkvarije, Banatića i jednog malog kvarta zvanog …

 

Pervazovo naselje

Nastalo u okolini čuvenog Almaškog groblja, sa leve strane Kisačkog puta, a ime je dobilo po Jovanu Pervazu, svome osnivaču. Obuhvata tri ulice, prva, Vojislava Ilića ima samo jedan red kuća, druga ulica nosi ime narodnog heroje Stanka Paunovića ,dok je treća.Đorđa Dere, ostala sa jednim redom, pošto je drugi red srušen kad se gradila železnička pruga.Iza je Almaško groblje.

 

Liman

Nekada je bio veliki rit, zvan i Veliki Liman. Prostirao se južno od centra, prema Dunavu i Štrandu. Močvaran i nizak, preko pruge, sve do šezdesetih bio je gotovo nenaseljen. Od šezdesetih godina je sagrađeno toliko zgrada da sad imamo čak četiri Limana, sva u zgradama, što stambenim, što javnim. Danas na Limanima živi nekoliko desetina hiljada ljudi. Na obali Limana je i velika plaža – kupalište Štrand.

Liman se sastoji iz pet delova, koji se prostiru u pravcu istok-zapad sledećim redosledom:

• Liman 1, između Sunčanog keja na istoku i Fruškogorske ulice na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu “Liman”, a u okviru Limana 1 se nalazi i Kampus novosadskog univerziteta.
• Liman 2, između Fruškogorske ulice na istoku i Bulevara oslobođenja i Mosta slobode na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu “Boško Buha”.
• Liman 3, između Bulevara oslobođenja i Mosta slobode na istoku i Balzakove ulice na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu “Liman III”.
• Liman 4, između Balzakove ulice na istoku i ulica Iva Andrića i Ribarsko ostrvo na zapadu (prema drugom tumačenju, zapadnu granicu Limana 4 čini ulica Sima Matavulja). Obuhvata mesne zajednice “Ivo Andrić” i “Ostrvo”.
• Depresija, između ulice Iva Andrića na istoku i ulice Sima Matavulja na zapadu. Depresija je nastala kao privremeno radničko naselje i ponekad se smatra delom Limana 4. Na ovom području je bila predviđena izgradnja naselja pod nazivom Liman 5, ali taj projekat nikad nije pokrenut. Naselje Depresija je u sastavu mesne zajednice “Ivo Andrić”.

 

Grbavica

Grbavica se nalazi južno od Futoške ulice i prostire sve do bivše pruge. Zapadna granica je danas Ulica cara Dušana. Grbavica je svoje današnje ime dobila tek šezdesetih. Tada su pravljene prve zgrade u ovom kvartu, iza tadašnje željezničke stanice. Valjalo je graditi brzo, pa su komplet preuzeti planovi za naselje Grbavica u Sarajevu. Radno ime ostalo je i danas Do pre 15 godina, najveći deo Grbavice su bile porodične kuće, ali na njoj se danas gotovo potpuno nalazi samo visoka gradnja. Na Grbavici se nalazi bivša zgrada Elektrovojvodine (danas EPS), Rimokatoličko groblje, kao i pijaca (koja se.apsurdno, zove Limanskom). Na Grbavici se nalazi i stadion “Fk Vojvodina”, popularni “Karađorđe”.

 

Adamovićevo naselje

Ranije se zvalo “Daranji naselje” po ugarskom ministru poljoprivrede Ištvanu Daranjiju, a današnje ime je dobilo po veleposedničkoj porodici Adamović, tačnije po Aleksandru Adamoviću koji je na tom potezu napravio veliki rasadnik. Danas se prostire zapadno od Grbavice, sve do bivše pruge, koja ga je delila od Telepa. U administrativnom smislu ono je deo mesne zajednice “7.juli” , u koju spada i zapadni deo Grbavice. Danas se ubrzano pretvara u područje sa visokim zgradama.

 

 

Telep

Prostire se zapadno od nekadašnje subotičke pruge, a južno od Futoškog druma. Na zapadu je granica išla do jednog zaštitnog kanala, koji i danas postoji, a odvaja Telep od Adica.
Telep je ranije bio deo Novog Sada nastanjen pretžno mađarskim življem ali se demografsko stanje kao i u ostatku Novog Sada i Vojvodine zbog dobro poznatih događaja prilično promenilo. “Telep” prosto znači naselje (na mađarskom).
Nastao je u XIX veku i tad je bio daleka periferija grada. Danas se zahvaljujući prolasku Subotičkog i naročito Somborskog bulevara, sve više, umesto porodičnih kuća, grade i zgrade.

 

Adice

Kvart nastao divljom gradnjom u šezdesetim godinama prošlog veka. Tada je bio baš daleka periferija, još dalja od Telepa, sa kojim se i graniči na istoku. Devedesetih je poprimio karakter izbegličkog naselja i utrostručio se po broju stanovnika.

 

 

Ribarsko ostrvo (Ribarac) i Kamenička Ada (Kamenjar)

Ni Telep ni Adice ne izlaze direktno na Dunav, već su od njega zaštićene nasipom.
Deo iza nasipa gleda na rukavac Dunava, sa dve tzv. ade (ustvari su poluostrva). Bliža gradu je Ribarska, popularni Ribarac, čiji špic dopire sve do Štranda. Na Ribarcu su smeštene poznate novosadske čarde. Dalji deo obale se zove Kamenjar, i takođe ima čardi I restorana, ali je još poznatiji po divljoj gradnji.

 

Sajmište

Kraj oko Novosadskog sajma, ali i šire od toga, jer se na istoku proteže do Bulevara, a na jugu sve do Futoške ulice. Na zapadu je granica Subotički bulevar, a na severu Bulevar kralja Petra.
Novosadski sajam je na svom sadašnjem mestu izgrađen 1930-ih godina, u ono doba na periferiji, u nepsrednoj blizini tada relativno nove gradske bolnice (danas Klinički centar Vojvodine). Deo od Uspenskog groblja prema današnjem Sajmištu zvali su dotad Vragova Bašta.
Kod Sajmišta se nalazi i Futoški park, i u njemu hotel “Park”, kao i Jodna Banja. Prema Bulevaru Oslobođenja su Uspensko groblje i gradsko porodilište od milja zvana “Betanija“. Skoro na samom početku Futoške ulice, na samoj granici sa Grbavicom, nalazi se, sada napuštena, velika kasarna.
Od svih priredbi koje se na Sajmu održavaju, najznačajniji je, naravno, Poljoprivredni sajam, sredinom maja, koji je najveći sajam u Srbiji.

 

Detelinara

Ime je dobila po detelini koja je u stara vremena rasla na njenim poljima. Detelinara se deli na novu (koja je severno, prema Avijaciji) i staru, prema Sajmu. Stara je još ranije imala zgrade (napunjene radnicima za obližnju industrijsku zonu), a nova je zgrade dobila masovnom izgradnjom u poslednjioh nekoliko godina (dotad su bile kuće).
Detelinari pripada i veliki prostor nove ranžirne stanice Novi Sad. Prema kanalu prostire se i industrijska zona, sa Mlekarom, Gradskom čistoćom, itd. Na Detelinari se nalazi srednja škola za dizajn “Bogdan Šuput”. Poznata mesta na Detelinari su bile kafane klasičnog tipa i sa autentičnim imenima  kao: „Pilot“, „Kolubara“, „Robnjak“, „Gol“, „Jastreb“…

 

Avijatičarsko Naselje

Ime je dobilo po Avijatičarskoj ulici, sa stanovima-kućama za pilote koje i danas, kao i ulica, postoje. Nalazi se pokraj Detelinare,iza njega je glavno Gradsko Groblje.U naselju se nalazi i stadion FK “Novi Sad” (bivši “Radnički”), sada u stečaju i takmiči se u poslednjem rangu takmičenja.

 

Jugovićevo

Veliki kompleks kasarne Majevica, koji se proteže od Avijatičarskog naselja, prema groblju, Sajlovu i Veterniku i Novom Naselju, dobio je ime po velikom aerodromu “Jugovićevo”, koji se tu nalazio između dva rata.

 

 

Novo Naselje (Bistrica)

Zapadno od nekadašnje pruge, tj. stare ranžirne stanice, a sa desne, severne strane Futoškog Druma prema Veterniku, počela je 1950-ih, gradnja novog stambenog bloka. U vremenu Sputnjika, Lajke i Gagarina, naselje je dobilo ime Satelit.
Kasnije, počela je gradnja malo dalje od Futoškog druma. Danas se po srednjevekovnom selu Bistrica koje je tu stajalo, naselje zvanično zove Bistrica, ali ga građani, zbirno sa Satelitom, zovu prosto i jednostavno Novo Naselje. Novo Naselje je, uz pojas Bulevara Oslobođenja i Limana, demografska osnova današnjeg velegrada . Spratnost zgrada je u večini slučajeva do 5 spratova (visina drveća), široki bulevari, zelene površine između zgrada, parkinzi…

 

Veternička rampa

Kvart koji je dobio ime po pruzi, upravo, po PP Futoškog puta na somborskoj pruzi, koji se tu nekada nalazio.
Kvart se prostire od GSP Novi Sad na zapad, prema Veterniku.
Područje je porodične stambene izgradnje, narastao prilivom izbeglica, kao i Veternik, devedesetih.

 

Sajlovo

Deo grada, sad iza velikog Gradskog groblja, a nekada na pola puta za selo Piroš, iliti Rumenku, na prvom malo povišenom mestu, gledano od Dunava.

Područje Sajlova je davno bilo naseljeno. Po legendi, tu se negde nalazio manastir, i u njemu monah Isailo. Po Isailu, odnosno Isajlu, naselje se nazove Isajlovo, pa Sajlovo. Druga legenda kaže da je ime nastalo po sajlama, kojima su vučeni brodovi po Dunavu. Istorija kaže i da je tu nekada postojalo selo srednjevjekovno selo Zajol ili Sajol, pa je po njemu vjerovatno došlo ime Sajlovo. Na Sajlovu je, pored puta iz Rumenke, i željeznički ulaz u Novi Sad, upravo, njegov glavni severni ulaz, gde se u moderno doba stiču svi bački i banatski pravci. Iako veoma staro, Sajlovo je u moderno doba bilo gotovo bez kuća, ali je devedesetih između groblja i pruge niklo novo naselje.

 

Klisa

Klisa se prostire sa leve strane puta za Srbobran (put za Srbobran zvanično se zove Sentandrejski put, u spomen na Veliku seobu Srba i mjesto do kojeg su u Mađarskoj doprli).
U svakodnevnom govoru Novosađani često za sav deo grada preko kanala kažu prosto – Klisa, za šta ima razloga, jer Klisa je, kao i Sajlovo, ustvari veoma stara (do prokopavanja kanala 1875. Klisa i Sajlovo i nisu imali međusobnu prepreku). Na području prema Rimskim šančevima nekada se nalazilo staro naselje zvano Varoš-Varad, Stari Varad(in), Varadinci, sa utvrđenjem.Termin “klisa” znači crkvište i dat je još u doba Turaka.
Klisanski breg je desetak metara od okolnog prostora uzdignuta lesna terasa , na kojoj se u vreme Velike seobe naselilo nešto zemljoradnika. Bili su dobrostojeći i poštovani, iako su od centra grada daleko oko 5km (sa njima se Salajčani i Podbarci nisu sprdali kao sa Rotkvarijancima). Iako izdvojeni, oduvek su se računali u grad. Još debelo posle II rata, Klisu je i činilo nekoliko desetina kuća, sa možda još dve-tri ulice u podnožju Brega. Kasnije je najprije popunjen prostor do srbobranskog puta, a zatim i preko glavne džade, a prema autoputu. Gornji teren brega (znan i kao Gornje Sajlovo, Gornje Livade i Šumice) bio je potpuno bez kuća do pre 20 godina, a danas je izbegličko naselje sa preko trideset ulica.
Najveća “znamenitost” Klise je Okružni zatvor, koji se nalazi na Bregu, prema autoputu.
U najskorije vreme sa zapadne strane Klisom (upravo pored Gornjih Livada) prošao je najnoviji bulevar (Evrope), i to je jedan od ulaza u grad sa autoputa.

Slana bara

Komšijska oblast istočno od Klise, zbog podvodnog, slatinastog terena nazvana Slanom Barom.
U svoje vreme dom gradske sirotinje i Roma-koritara, danas je Slana bara postala centar Novog Sada preko kanala, sa crkvom, sportskom halom i zatvorenim bazenom (sve je ovo izgrađeno u zadnjih dvadesetak godina).Poznata je i po Fudbalskom klubu “Proleter” koji se takmiči u Drugoj Fudbalskoj Ligi Srbije.

 

Vidovdansko naselje, Mali Beograd, Veliki Rit

Deo između srbobranske i temerinske džade, a do poznate novosadske buvlje pijace, zvane po prvobitno na njoj prodavanim najlonskim čarapama Najlon pijacom, svoje zvučno ime dobio je po svetom Vidu, kojeg su se stanovnici – solunski dobrovoljci – setili tek kad im je Dunav poplavio skoro izgrađene kuće!
Slično je bilo i sa Malim Beogradom (prekoputa Najlon pijace prema Kaćkoj petlji i Rafineriji), kome su ime dali ne bi li bio napredan kao onaj daleko poznatiji i veći. Koliko su u tome uspeli, znamo. Tek, tamo su i posle više od 100 godina, mnoge ulice neasfaltirane.
Na samom izlazu iz grada, desno od Temerinskog druma, nalazio se i i danas se nalazi Veliki rit. Ogromna poljana između poslednjih kuća u blizini Temerinskog puta (koje i nisu predaleko od njega i izgrađene su tu poslednjih godina) i danas je neizgrađena, mada grad ima nekih planova…

Šangaj

Šangaj se nalazi u Novom Sadu, usred kvarta gdje je novosadska Rafinerija. Uopšte nije mlad, star je preko 100 godina a Ime je dobio po kafani “Šangaj” koja se tu nalazila (a kafana po pravom Šangaju). Predeo je barovit (nekada je tu tekla matica Dunava), bio je dom uglavnom siromašnih ,mahom romskih porodica. Nekoliko ulica, označenih brojevima, preživelo je i izgradnju rafinerije i toplane.
Zbog velikog zagađenja, planira se kompletno raseljenje Šangaja, ali kad će to biti … ne zna se tačno. Najverovatnije – nikada !

 

To bi otprilike bilo to, neko u delove Novog Sada ubraja i Petrovaradin i Sremsku Kamenicu, Veternik ali oni to nisu, to su zasebna naselja koja žive svoj život naslonjena na Novi Sad, ali su ipak naselja za sebe, sa svim svojim specifičnostima, vrlinama i manama.

Novi Sad, pogled iz aviona…

 

https://www.youtube.com/watch?v=DNECpUfleQc&w=560&h=315]